24 marca 1944 roku Niemcy dokonali mordu w Markowej koło Łańcuta. Ich ofiarami padła rodzina Ulmów - małżeństwo i siedmioro małych dzieci, w tym jedno nienarodzone - oraz ośmioro ukrywanych przez nią Żydów.
Doktor Mateusz Szpytma powiedział Polskiemu Radiu, że za pomoc Żydom zginęło w trakcie II wojny światowej około tysiąca Polaków. Kara śmierci ze strony Niemców groziła nie tylko udzielającym jakiegokolwiek wsparcia żydowskim współobywatelom, ale też bliskim czy sąsiadom osoby pomagającej. Najczęściej jednak okupant stosował inne represje. - Duża część była wysyłana do obozów koncentracyjnych lub karana więzieniem - powiedział dr Szpytma.
00:24 szpyt1.mp3 Mateusz Szpytma: kilkadziesiąt tysięcy Żydów zostało uratowanych przez Polaków (IAR)
Uratowani Żydzi
- Można powiedzieć, z niewielką dokładnością, że około kilkadziesiąt tysięcy Żydów zostało uratowanych przez Polaków - wskazał.
Wiceszef IPN zaznaczył, że w pomoc Żydom - według różnych szacunków historyków - zaangażowało się 100 do nawet 300 lub więcej tysięcy Polaków. - Wiemy, że Yad Vashem nagrodził do tej pory medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata ponad 7 tysięcy Polaków - powiedział historyk.
- My w IPN będziemy w stanie ustalić z nazwiska około 10, maksymalnie 11 tysięcy osób. Upływ czasu i fakt, że to wszystko działo się w konspiracji, powodują, że możliwości takich większych ustaleń są bardzo nikłe - przyznał dr Mateusz Szpytma.
00:21 szpyt2.mp3 Mateusz Szpytma o identyfikacji Polaków, którzy pomagali Żydom (IAR)
Dzień pamięci
Podkreślił, że dla wspólnot lokalnych jest bardzo ważne, że państwo ustanowiło dzień pamięci poświęcony Polakom ratujących Żydów. - Często jednak w środowiskach lokalnych pokutował taki zarzut wobec tych rodzin, które ratowały Żydów, że narażali innych, nie tylko siebie, bo były takie przypadki, że mordowano także sąsiadów. Państwo polskie pokazuje, że to był czyn, którzy służył polskiej niepodległości, a przynajmniej obywatelom, i podnosi to na zupełnie inny poziom - zauważył wiceprezes IPN.
00:23 szpyt3.mp3 Mateusz Szpytma o dniu pamięci poświęconym Polakom ratującym Żydów (IAR)
Obchody w Markowej
Z okazji Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów IPN przygotował szereg inicjatyw. Na cmentarzu w Kozłowie koło Miechowa poświęcono odnowione nagrobki rodzin Książków i Kucharskich, zamordowanych za pomoc Żydom w 1943 roku. W całej Polsce IPN organizuje również projekcje filmu Krzysztofa Fiałkowskiego "Matusia", poświęconego działalności matki Matyldy Getter. Przygotowano ponadto liczne wystawy o polskich Sprawiedliwych.
Centralne uroczystości Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów odbędą się w Markowej z udziałem prezydenta Andrzeja Dudy. Zainauguruje on działalność Komitetu Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji Rodziny Ulmów. Decyzją papieża Franciszka uroczystość wyniesienia na ołtarze "Samarytan z Markowej" odbędzie się 10 września.
IAR/dad