Trudne dziedzictwo historycznych miejsc

- Wszędzie tam, gdzie życie styka się z przestrzenią śmierci są pewne napięcia i są one w pewien sposób naturalne, pytanie oczywiście, co z tym zrobić dalej - mówił Piotr Cywiński, dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, odnosząc się do decyzji władz Zgorzelca o odsprzedaniu deweloperowi części terenu dawnego obozu STALAG VIII A. 

Zdj. ilustracyjne

Foto: Shutterstock/Ryazantsev Dmitriy

Posłuchaj

26:41 owzk 2021_03_09-17-32-30.mp3 Magdalena Gawin i Piotr Cywiński o tym, jak dbać o materialne ślady przeszłości w przestrzeni publicznej (O wszystkim z kulturą/Dwójka)

Pilchowice. Cud techniki, z którym nie wiadomo co począć

Stalag VIII A - niemiecki obóz jeńców wojennych z II wojny światowej w Görlitz (Zgorzelec) to miejsce pamięci poległych tam żołnierzy, ale również miejsce ważne dla muzyki. Olivier Messiaen podczas pobytu w obozie skomponował Quatuor pour la fin du temp (Kwartet na koniec czasu). Prapremiera odbyła się właśnie w Zgorzelcu 15 stycznia 1941 w wykonaniu Messiaena (fortepian) oraz jego współwięźniów: Jean le Boulaire (skrzypce), Henri Akoka (klarnet) i Etienne Pasquier (wiolonczela).

Niemałe kontrowersje wzbudziła decyzja władz Zgorzelca, które część terenu dawnego niemieckiego obozu STALAG VIII A odsprzedały deweloperowi. Krytycy argumentują, że taki krok godzi w pamięć o dawnych zbrodniach. Magistrat argumentuje, że przez dziesięciolecia nikogo to miejsce nie interesowało, a powstałe kilka lat temu centrum edukacyjno-kulturalne dba o upamiętnienie przeszłości. 

Z myślą o przeszłości

Zgorzelecki przypadek potraktowaliśmy jako punkt wyjścia do rozmowy o tym, jak dbać o materialne ślady przeszłości w przestrzeni publicznej.

- Po pierwsze to świetnie, że są jakieś stowarzyszenia i grupy lokalne, które poczuwają się do kontynuowania pamięci, a po drugie stoimy wobec pewnej bezradności. Szalenie trudno wszystko upamiętnić na najwyższym poziomie - mówił o przykładzie Zgorzelca Piotr Cywiński.

Wiceminister Gawin podkreśliła, że kontrowersje wokół sprawy są wynikiem społecznego zaangażowania w problem, a różnorodność opinii i zdań na ten temat wynika z funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego.

- Uważam, że sam fakt istnienia kontrowersji jest bardzo dobry. To znaczy, że w Polakach nie stępiła się wrażliwość - mówiła Magdalena Gawin.

Kwestia wrażliwości

W rozmowie z Jakubem Kuklą odniosła się również do podejścia Austrii, w której wszystkie obozy zostały zabudowane i pozostał tylko jeden, który w planach również miał zniknąć, gdyby nie interwencja władz rosyjskich. - Narody, które były ofiarą II wojny światowej zachowują tą wrażliwość, a narody, które były sprawcze chcą tą świadomość gdzieś zepchnąć - mówiła.

Okrutny i ludobójczy charakter okupacji Polski w czasie II wojny światowej wpłynął na to, że miejsc pamięci i męczeństwa zarówno Polaków, jak i polskich Żydów jest niezliczona ilość. W Polsce też narodziła się pamięć o nazistowskich zbrodniach, którego symbolem jest umieszczenie obozu Auschwitz-Birkenau na światowej liście dziedzictwa UNESCO.

Działanie upamiętniające

Większość miejsc pamięci zarówno w Polsce, jak i w Europie najczęściej oznaczana jest poprzez tablice lub pomniki. Często jest to działanie lokalnych samorządów, stowarzyszeń i fundacji, których ograniczony budżet i pole działania uniemożliwia większe działania.

- Większa działalność edukacyjna czy wystawiennicza to zupełnie inne metody organizacji i fundusze - mówił dyrektor Cywiński podkreślając tym samym, że te działania są poza możliwościami lokalnych samorządów.

"Tychy. Sztuka w przestrzeni miasta". Dr Patryk Oczko o swojej książce

Magdalena Gawin podkreśliła, że bez względu na intencje i chęci samorządów i innych organów zaangażowanych w ochronę pamięci nie jest możliwe zachowanie ich wszystkich. Do spraw związanych z ochroną miejsc pamięci należy podchodzić z należytą ostrożnością, ale również świadomością ilości tych przestrzeni, a także ograniczonych środkach samorządów lokalnych lub podmiotów pozarządowych.

***

Tytuł audycji: O wszystkim z kulturą

Prowadził: Jakub Kukla

Goście:  Magdalena Gawin (wiceminister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, Generalny Konserwator Zabytków) i Piotr Cywiński (dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau)

Data emisji: 9.03.2021

Godzina emisji: 17.30