Historia

Bruno Schulz. Jak zamordowano geniusza

Ostatnia aktualizacja: 19.11.2021 06:00
19 listopada 1942 roku w żydowskim getcie w Drohobyczu gestapowcy zastrzelili Brunona Schulza, pisarza, malarza, grafika, jednego z najwybitniejszych polskich twórców XX wieku.
Grafika według autoportertu Brunona Schulza
Grafika według autoportertu Brunona Schulza Foto: wikimedia/domena publiczna

Posłuchaj
20:49 Schulz zapamiętany.mp3 Brunona Schulza wspominają jego uczniowie Alfred Schreyer i Erwin Schenkelbach. (PR, 27.04.2012)

 

Posłuchaj
43:05 TYGIEL O SZULCU.mp3 Tygiel literacki: O życiu, o dziele literackim i malarskim Brunona Schulza dyskutują Irena i Łukasz Kossowscy, Jan Gondowicz i Jan Bończa-Szabłowski. Audycja Anny Lisieckiej i Witolda Malesy. (Archiwum PR)

 

pl54nowe - w szkole - gal 2.jpg
Bruno Schulz jako nauczyciel w Drohobyczu. Zobacz zdjęcia dawnego świata Żydów

Posłuchaj
56:37 Dwojka Zycie na miare literatury 29.11.2013.mp3 Żaneta Nalewajk, Adam Lipszyc i Jan Gondowicz rozmawiają o prozie Brunona Schulza. (PR, 29.11.2013)

 

Posłuchaj
15:05 04.10 brunon d.mp3 Audycja Iwony Malinowskiej pt. "Bruno Schulz bohaterem scenicznym". (PR, 4.10.2012)

 

Czarny czwartek

W istniejącym od jesieni 1941 roku drohobyckim getcie Bruno Schulz był "pod opieką" naczelnika Gestapo Feliksa Landaua, jednego z najokrutniejszych zbrodniarzy nazistowskich i morderców Żydów. Artysta wykonywał dla swojego "protektora" wiele prac malarskich, m.in. jego portrety i zdobienia wnętrz budynków. Był w istocie własnością Landaua, chronionym przez Niemca tak długo, jak długo mógł być przezeń wykorzystywany. Chciał uciec.


Posłuchaj
17:23 KAT I PROTEKTOR.mp3 Jak zginął Bruno Schulz? O ostatnich dniach artysty opowiadają Agata Tuszyńska oraz Jacek Kleyff. (PR, 19.11.2019)

 

Latem 1942 roku warszawscy przyjaciele Schulza podjęli działania w celu uwolnienia pisarza z Drohobycza. Ucieczkę miano zorganizować w listopadzie. Nagłe wypadki w getcie pokrzyżowały te plany. 19 listopada, w odwecie za postrzelenie Niemca, gestapowcy wyszli na ulice i strzelali do wybranych Żydów. Dzień, który przeszedł do historii Drohobycza jako "czarny czwartek", był ostatnim dniem życia Brunona Schulza.

"Zabiłem twojego Żyda"

Legenda głosi, że pisarz zginął w wyniku porachunków między Feliksem Landauem i innym esesmanem Karlem Guentherem. Kilka dni wcześniej Landau upokorzył Guenthera, zabijając dwóch jego protegowanych. Ten drugi 19 listopada miał szukać Brunona Schulza, by zemścić się na rywalu. Odnalazł go na ulicy, niosącego pod pachą świeżo zakupiony chleb, i zastrzelił. Według świadków mówił potem Landauowi: "zabiłeś mojego Żyda, więc zastrzeliłem twojego".

Kilka osób przyznawało się do grzebania zwłok Brunona Schulza, podając zupełnie rozbieżne okoliczności i miejsce pogrzebu. Faktem jest, że jego ciała nigdy nie odnaleziono. Przypuszczalnie został pochowany w zbiorowej mogile, w której spoczęły inne ofiary Niemców.

Schulz uprowadzony

Poza opublikowanymi książkami - słynnymi zbiorami opowiadań "Sklepy cynamonowe" oraz "Sanatorium pod klepsydrą" - i rozproszonymi przedwojennymi tekstami, nie zachowały się prawie żadne rękopisy Schulza. Zaginęła powieść "Mesjasz", dzieło-legenda, mające być najważniejszym w dorobku pisarza. Ocalał jeden obraz olejny. Jerzemu Ficowskiemu, po wojnie niestrudzenie odwiedzającemu przyjaciół i znajomych artysty, zawdzięczamy przetrwanie kilkuset rysunków i ponad stu listów. Do pewnego momentu wydawało się, że nie zostało już nic do odkrycia.

W lutym 2001 roku w willi należącej podczas wojny do Feliksa Landaua odkryto freski malowane ręką Brunona Schulza. Na żądanie gestapowca 60 lat wcześniej artysta ozdobił scenami z bajek ściany pokoju dziecięcego. Autentyczność znaleziska potwierdzili m.in. rzeczoznawcy z Muzeum Narodowego w Warszawie. Tymczasem w maju w willi zjawili się przedstawiciele Yad Vashem i w niejasnych okolicznościach wywieźli pięć z dziesięciu fragmentów malowidła do Izraela.

Pozostałe pięć malunków znajduje się w Muzeum Krajoznawczym "Drohobyczyna". Polskiej publiczności zaprezentowano je w 2003 r. na wystawie "Bruno Schulz. Republika Marzeń" w Warszawie, Wrocławiu i Gdańsku.

mc

Czytaj także

Bruno Schulz: Wielkość rozsiana jest skąpo w planie świata

Ostatnia aktualizacja: 19.11.2014 06:00
Jego twórczość to historia słabości, zawiłości psychiki, wciąż przypominających o sobie obsesji i kompleksów. Bruno Schulz – pisarz, grafik, krytyk literacki, a na co dzień nauczyciel.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Narrator w psiej budzie. Realizm magiczny w wersji Ficowskiego

Ostatnia aktualizacja: 16.11.2014 18:00
– W tych opowiadaniach obrazy z pamięci, snu i wyobraźni przenikają się z prawdziwymi – mówiła Magdalena Miecznicka o "Czekaniu na sen psa" Jerzego Ficowskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Martwy sezon". Komiks według Schulza

Ostatnia aktualizacja: 10.03.2015 21:00
Rozmowa z laureatem "Paszportu Polityki" Kubą Woynarowskim, autorem "Martwego sezonu", powieści graficznej osnutej na motywach z prozy Brunona Schulza.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Witold Gombrowicz. "Człowiek w swoim postępowaniu nie jest wolny"

Ostatnia aktualizacja: 24.07.2023 05:51
24 lipca 1969 roku zmarł Witold Gombrowicz, pisarz, który chyba najgłębiej spośród polskich pisarzy wszedł krwiobieg kultury światowej. Jedni nazywają go pyszałkiem, snobem i arogantem. Inni, jak Czesław Miłosz, sytuują go między królem-duchem a błaznem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Agata Tuszyńska na tropie narzeczonej Schulza

Ostatnia aktualizacja: 31.07.2015 21:00
Popularna pisarka opowiadała w Dwójce o swojej nowej książce poświęconej Józefinie Szelińskiej, jedynej kobiecie, której Bruno Schulz zaproponował małżeństwo.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jerzego Ficowskiego wędrowanie z Cyganami

Ostatnia aktualizacja: 10.05.2016 11:00
– Zaczęło się od zaintrygowania mitem cygańskim i stereotypami o Cyganach. Wydawało mi się, że ciekawie byłoby poznać prawdę – mówił wybitny poeta w nagraniu archiwalnym z 1996 r.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kobiety, ich nogi i buciki. Fascynacje Schulza

Ostatnia aktualizacja: 01.12.2016 15:00
– Książka powstała trochę przez przypadek. Zaczęło się od doktoratu w ASP. Zaczęłam pisać, bo chciałam uporządkować archiwalia – mówiła dr Anna Kaszuba-Dębska, autorka książki "Kobiety i Schulz".
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Lodorosty i bluszczary". Ficowski dla dzieci

Ostatnia aktualizacja: 23.08.2017 11:00
W "Poranku Dwójki" zajrzelismy do Muzeum Literatury w Warszawie, gdzie 23 sierpnia otworzona została wystawa twórczości poetyckiej Jerzego Ficowskiego dla najmłodszych.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bruno Schulz. "Wszystko, czego ten pisarz się dotknął, powinno być sygnowane słowem tajemnica"

Ostatnia aktualizacja: 12.07.2022 06:00
Pochodzący z Drohobycza Bruno Schulz był wyjątkowym artystą: tworzył niepokojące grafiki i pisał tajemnicze opowiadania. Dziś mija 130. rocznica jego urodzin. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jerzy Ficowski. Jako pierwszy opisał życie Romów

Ostatnia aktualizacja: 09.05.2024 05:38
- Książki Ficowskiego to biblia. Żeby coś napisać o polskich Romach, musimy sięgnąć do Ficowskiego. Wartość tego dziedzictwa jest niepodważalna i wszyscy badacze muszą zasięgnąć wiedzy z tych książek – mówił Andrzej Grzymała-Kozłowski w Polskim Radiu.
rozwiń zwiń