Maria Dulęba – wspaniała działaczka społeczna i feministyczna

103 lata temu, 7 marca 1919 roku, zmarła we Lwowie Maria Dulęba – malarka, publicystka, zaangażowana w sprawy społeczne działaczka. Maria Dulębianka, bo w takiej formie jej nazwisko często się pojawiało, zapisała się w historii również jako bliska partnerka Marii Konopnickiej i portrecistka tej słynnej pisarki.

Maria Dulębianka, fot za: "Semper fidelis. Obrona Lwowa w obrazach współczesnych"

Foto: domena publiczna

Okoliczności śmierci Marii Dulęby były dramatyczne i szczególne. Artystka zmarła w wyniku tyfusu spowodowanego odważną wyprawą konną: odwiedzała obozy internowanych, do których udała się jako delegatka Czerwonego Krzyża (pojechała razem z hrabiną Teodozją Dzieduszycką, która również, zarażona, zmarła).

Obrona Lwowa i służba sanitarna

Wydarzenia te, opisane w antologii "Semper Fidelis. Obrona Lwowa w obrazach współczesnych", mówią również o ich ważnym historycznym kontekście. Otóż Dulębianka "uczestniczyła w obronie Lwowa w listopadzie 1918 w trakcie trwającej wojny polsko-ukraińskiej". "Wraz z profesorem Antonim Cieszyńskim organizowała polską służbę sanitarną. Jako radna miejska Lwowa, 26 stycznia 1919 wraz z Marią Opieńską i hrabiną Teodozją Dzieduszycką, jako wysłanniczka Czerwonego Krzyża i delegatka Tymczasowego Komitetu Rządowego do zbadania położenia jeńców i internowanych w obozach ukraińskich, aby pomóc internowanym żołnierzom polskim, wyruszyła w niebezpieczną podróż do Stanisławowa, Kołomyi, Czortkowa, Mikuliniec, Tarnopola i Złoczowa".

Wyprawa ta odbywała się podczas niezwykle srogiej zimy, a panie podróżowały konno, często przez zaspy śnieżne. Od chorych polskich jeńców zaraziły się wyniszczającym tyfusem plamistym.

Szczególny pogrzeb

Wśród ludności Lwowa Dulębianka była niezwykle popularną i lubianą działaczką oraz radną. Pomagała bezdomnym i dzieciom ulicy, zakładając choćby Klub Uliczników. Organizowała ochronki dla biednych i kuchnie społeczne, stale współpracując z władzami Lwowa.

Wspomniany powrót polskich działaczek z wyprawy po obozach jenieckich był głośnym wydarzeniem, na ulicach pojawiły się entuzjastyczne tłumy. Nie dziwi więc, że pogrzeb Marii Dulęby stał się jedną z największych żałobnych manifestacji w tamtych latach.

Na pogrzebie najwięcej było osób biednych, dzieci ulicy, samotnych matek, nie zabrakło też specjalnych reprezentacji organizacji feministycznych i innych związanych z kobietami. Przyszli też liczni współpracownicy Marii Dulęby, władze miasta, ogromne rzesze Polaków, ale też Ukraińców.

Krzysztof Tomasik w swoich "Homobiografiach" publikuje specjalną, okolicznościową pocztówkę, którą dawnym zwyczajem wydano dla upamiętnienia słynnej i cenionej osobistości: "Artystka, malarka, gorąca patryotka, działaczka społeczna, propagatorka idei równouprawnienia kobiet, inicjatorka licznych instytucji narodowych i społecznych, orędowniczka ubogich, padła dnia 7. marca 1919 r. ofiarą zarazy, zwiedzając jako delegatka Czerwonego Krzyża ukraińskie obozy internowanych".

Portrety Marii Konopnickiej 

Maria Dulęba przyszła na świat w 1861 roku w Krakowie. W tym mieście odbyła cykl wykształcenia podstawowego, by studiować później malarstwo pod kierunkiem samego mistrza Jana Matejki. Niestety nie jako adeptka krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. W tamtych czasach uczelnia ta przyjmowała na studia jedynie mężczyzn, co dla młodej artystki było wielką niesprawiedliwością.

Właściwe studia odbyła w Académie Julian w Paryżu, a jej profesorem był znany akademik, malarz i pedagog Carolus Duran. Studia te kontynuowała później w Wiedniu, w latach 1887-1889, pod kierunkiem słynnego węgierskiego portrecisty Leopolda Horowitza.

To właśnie dzięki naukom tego malarza i pedagoga Maria Dulęba wypracowała swój własny styl portretowy – możemy go podziwiać na wielu obrazach ukazujących oblicze Marii Konopnickiej. Dość powiedzieć, że w pewnym okresie Dulębianka malowała prawie wyłącznie portrety swojej ukochanej partnerki, z którą przebywała w swoistym partnerskim związku przez prawie dwadzieścia lat, aż do śmierci Konopnickiej. Należy również zaznaczy, że Maria Dulęba był inicjatorką pogrzebu poetki w 1910 roku we Lwowie, który stał się wielką patriotyczną manifestacją Polaków Lwowa.

Związek obu pań był tak silny, że najpierw, po śmierci Dulębianki, pochowano ją w grobowcu Konopnickiej na cmentarzu Łyczakowskim. Dopiero w 1927 roku, w związku z uznaniem wielu zasług artystki, przeniesiono jej prochy do osobnego grobu na Cmentarzu Obrońców Lwowa.

***

Czytaj także:

• Maria Konopnicka. Jej talentem zachwycał się Sienkiewicz
• Maria Konopnicka. Artystka, która chciała, by zdjąć ją z cokołu

***

Wspominamy Marię Dulębę w związku z jej zasługami na polu pomocy społecznej, z jej pełnej niezłomności postawą prawdziwie polskiego charakteru, ale też w uznaniu działań na rzecz praw kobiet. Znacząca jest również spuścizna malarska Dulębianki – jej wiele pięknych i pełnych kobiecej wrażliwości obrazów.

PP

Żródła:

Krzysztof Tomasik, "Homobiografie: pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku", Warszawa 2014.