Historia

Maria Gorczyńska, wybitna aktorka dramatyczna i radiowa

Ostatnia aktualizacja: 27.01.2023 05:30
122 lata temu, 27 stycznia 1899 roku, urodziła się w Lublinie Maria Gorczyńska, a dokładniej Maria Gorczyńska-Lindner, ceniona aktorka dramatyczna repertuaru teatralnego i kinowego tak przed wojną jak i po wojnie
Maria Górczyńska i Kazimierz Junosza-Stępowski w jednej ze scen komedii Adwokat w opałach w Teatrze Letnim w Warszawie w 1932 r.
Maria Górczyńska i Kazimierz Junosza-Stępowski w jednej ze scen komedii "Adwokat w opałach" w Teatrze Letnim w Warszawie w 1932 r. Foto: NAC

Była też dyrektorem znanego teatru w Warszawie, którym był Teatr Klasyczny, obecnie Współczesny. Zapisała się również niezrównanymi interpretacjami ról w Teatrze Polskiego Radia. Dość powiedzieć, że podczas II wojny była także żołnierzem Armii Krajowej, a podczas Powstania Warszawskiego - łączniczką. Aktorka odeszła pod koniec czerwca 1959 roku w Warszawie i pochowana została n warszawskich Powązkach.

Gra "pełna wyrazu"

To nauka w warszawskiej Szkole Dramatycznej, zaraz po przeniesieniu się z Lublina do Warszawy w 1920 roku, była kamieniem milowym w jej życiu. Jeszcze jako studentka zagrała na wielkiej scenie Teatru Polskiego, a jej debiutancką rolą była Zosia w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego. Po ukończeniu szkoły zabiegały o nią znane teatry, między innymi Teatr Narodowy, Teatr Nowy, sceny Lublina i Łodzi oraz sceny TKKT, czyli Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej, które miało w Warszawie aż pięć miejskich teatrów. Wszędzie, gdzie się pojawiła publiczność oklaskiwała ją gorącymi brawami, bo i gra jej była "pełna wyrazu".

Portal Encyklopedia Teatru Polskiego tak opisuje jej liczne role dramatyczne i reakcje krytyki literackiej na nie: "Z początku grała wyłącznie młode arywistki, usamodzielniające się panny (np. Ma­rysia- "Panienka z dansingu") i "kobiety-samiczki" we współczesnej komedii obyczajowej. W rolach tych nie stworzyła własnego stylu, ale grała je z większą dosadnością i agresywnością niż inne aktorki jej pokolenia - akcentowała "podświadomy głód życia" jako motor emancypacji czy powikłań erotycznych. (Do­strzegł to i aprobował J. Lorentowicz; raziło to Boya: "P. Gorczyńska jest niebezpieczną wykonawczynią ról trywialnych dziewczyn, zawsze im coś dołoży z własnej pilności" - pisał o roli Miry w komedii "Życie jest skomplikowane")".

Role dramatyczne

Krytycy zwracają również uwagę, że jej umiejętności gry scenicznej nabrały znacznie większego wyrazu dopiero w rolach dramatycznych. Encyklopedia Teatru taką cezurę stawia w roli z 1930 roku: "Pierwszym wielkim jej sukcesem była w 1930 rola Hani ("Głupi Jakub"). Z uznaniem krytyki spotkały się role Zuzanny ("Don Juan" T. Rittnera), Maji ("Lato"), Renaty ("Niedobra miłość"), Caesonii ("Kaligula" K.H. Rostworowskiego), Lady Milford ("Intryga i miłość"). Upamiętniły się także jej kreacje "wielkich miłośnic" ze sztuk M. Jasnorzewskiej-Pawlikowskiej: Nola ("Zalotnicy niebiescy"), Malwa ("Dowód osobisty"), Ruta ("Egipska pszenica")."

Ta kariera teatralna miała swoje odbicie również w przedwojennym filmie, w którym zatrudniana była głównie do ról amantek. To zapewne ze względu na nieprzeciętną urodę i prezencję. Zagrała w takich filmach, jak: "O czym się nie mówi", "Trędowata", "Mogiła nieznanego żołnierza", "Ziemia obiecana", "Przedwiośnie", "Pieśniarz Warszawy", "Co mój mąż robi w nocy?", "Moi rodzice rozwodzą się" czy "Ostatnia brygada".

Maria Gorczyńska jako Laura w jednej ze scen filmu "Przedwiośnie", 1928 r. Fot. NAC Maria Gorczyńska jako Laura w jednej ze scen filmu "Przedwiośnie", 1928 r. Fot. NAC

"Odmiany uczuć"

Po wojnie zagrała tak naprawdę tylko w jednym filmie i był to "Młodość Chopina" - film z drugiej połowy 1951 roku. Występowała za to w Teatrze Polskiego Radia, gdzie ceniono ją za wybitną wręcz umiejętność deklamacji. Jej cechy gry aktorskiej pośmiertnie opisał Jerzy Macierakowski, znany człowiek teatru: "Potrafiła zawsze odnajdywać dla kreowanych postaci akcenty prawdziwie ludzkie, brzmiące równie szczerze i przekonywająco w rolach farsowych nawet; a przenikliwie i zawsze prawdziwie obrazując uczucia najbardziej różnych odmian współczesnej kobiety".

Podczas wojny pracowała jako kelnerka w znanej kawiarni "U Aktorek", gdzie ogniskowało się życie podziemia warszawskiego podziemia. Była też żołnierzem Armii Krajowej i jako łączniczka brała udział w powstaniu warszawskim. Po wojnie zaś prowadziła jako dyrektor warszawski Teatr Klasyczny, ale też występowała w Polskim Radiu. Warto pamiętać tę wybitną aktorkę i odszukać fragmenty jej ról w wielkim archiwum Internetu.

PP


Czytaj także

Tadeusz Janczar: pierwszy w moim życiu był teatr

Ostatnia aktualizacja: 25.04.2024 05:40
- Muszę wykonywać swój zawód do tego momentu, kiedy będę ludziom potrzeby. Norwid mądrze powiedział "z rzeczy świata tego ostaną tylko te dwie, dwie tylko - poezja i dobroć... i więcej nic" - mówił Tadeusz Janczar w archiwalnym wywiadzie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Danuta Szaflarska. "Aktorka z życia wzięta"

Ostatnia aktualizacja: 19.02.2024 05:45
– W teatrze i w życiu była osobą, która niczego nie grała. Ona po prostu była – mówił o niej reżyser Maciej Englert. Siedem lat temu zmarła Danuta Szaflarska, jedna z pierwszych powojennych gwiazd filmowych. Jej kariera aktorska trwała prawie 80 lat. Miała na koncie około stu ról teatralnych. W czasie Powstania Warszawskiego była łączniczką Armii Krajowej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Loda Niemirzanka - "niezastąpiona w rolach rozkosznych kobieciątek".

Ostatnia aktualizacja: 14.08.2024 05:40
40 lat temu, 14 sierpnia 1984 roku, w Londynie zmarła Loda Niemirzanka. Obecnie zapomniana, w drugiej połowie lat 30. była znaną aktorką. Popularność zdobyła przede wszystkim dzięki roli niesfornej, roześmianej nastolatki, w którą wcieliła się w komedii Konrada Toma "Ada! To nie wypada!".
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Czy Lucyna to dziewczyna?". Arcyśmieszna komedia pełna zwrotów akcji

Ostatnia aktualizacja: 20.09.2022 05:35
Mija 88 lat od premiery "arcyśmiesznego" filmu - tak pisały o nim gazety - "Czy Lucyna to dziewczyna?", w reżyserii Juliusza Gardana i z doborową obsadą. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Artyści, politycy, rewolucjoniści. Kto jest kim w komedii "Niebezpieczni dżentelmeni"?

Ostatnia aktualizacja: 20.01.2023 06:00
"Niebezpieczni dżentelmeni" to fikcyjna kryminalna fabuła, lecz prawie każda postać przedstawia autentyczną osobę. Prawdziwy jest też kontekst epoki - w 1914 roku w Zakopanem i okolicach naprawdę można było spotkać największych artystów XIX i XX wieku oraz polityków, którzy mieli decydujący wpływ na historię Europy Środkowo-Wschodniej.
rozwiń zwiń