Maksymilian Rose - mózg nie stanowił dla niego tajemnicy

140 lat temu, 19 maja 1883 roku, urodził się w Przemyślu Maksymilian Rose, słynny profesor neurologii autor licznych prac naukowych z zakresu cytoarchitektoniki kory mózgowej.

Biegły sądowy profesor Maksymilian Rose podczas składania zeznań. Kraków, 1934 r.

Foto: NAC

Doktor wszech nauk medycznych

Był również neuroanatomem i psychiatrą, a jego siedzibą naukową był Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. Ten, pochodzący z biednej żydowskiej rodziny, młody chłopak, uczący się i studiujący w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim, już w 1908 roku mógł poszczycić się tytułem doktora wszech nauk medycznych o pięknie z łacińska brzmiącej nazwie "cum eximia laude". To dało mu możliwość kontynuowania studiów w Niemczech i Szwajcarii na renomowanych uczelniach medycznych.

W okresie I wojny światowej służył także jako lekarz batalionowy w Legionach Polskich, ostatecznie dochodząc do stopnia majora. Pracował w Warszawie i udzielał się naukowo w wielu różnych gremiach europejskich, jednak od 1931 roku już jako profesor nadzwyczajny prowadził Katedrę Psychiatrii na Uniwersytecie w Wilnie. Tam też zmarł nagle prowadząc wykłady, mimo wyraźnie odczuwanego bólu, 30 listopada 1937 roku.

Badacz mózgu

W nauce i medycynie zasłynął tworzeniem bardzo ciekawych atlasów mózgów zwierząt i mózgu ludzkiego, a także nowatorską metodą leczenia wstrząsami insulinowymi schizofrenii. Dziedzina, którą z pasją naukowca i praktyka rozwijał, była wtedy nazywana cytoarchitektoniką mózgu. Osobiście wsławił się też badaniami mózgów znanych i wybitnych postaci życia publicznego, do których niewątpliwie należeli lekarz i filozof medycyny Stanisław Trzebiński, zmarły w 1930 roku, a także Marszałek Józef Piłsudski, zmarły w 1935 roku. Z uwagi na własną śmierć pozostała po nim nieukończona praca naukowa zatytułowana "Mózg Józefa Piłsudskiego".

Śmierć Rosego, nader dziwna z charakteru, wskazywała na jego zapał w pracy, szczególnie kiedy chodziło o kształcenie młodych adeptów nauki. Poczuwszy rano wyraźne bóle zamostkowe profesor zbagatelizował ten fakt i mimo niedogodności udał się na poranny cykl wykładów i zajęć. Obowiązek względem studentów kazał mu pracować mimo złego samopoczucia. Jednak w pewnej chwili bóle stały się zbyt silne i poprosił swojego asystenta, by ten kontynuował zajęcia, a samemu poszedł położyć się w swojej pracowni, gdzie odszedł o godzinie 14:15. Smutek zapanował ogromny po tak lubianym i cenionym naukowcu. Pochowano go na nowym cmentarzu żydowskim przy ulicy Miodowej w Krakowie. Tam też spoczęła po latach jego żona Stella.

Pierwsze badania padaczki

Portal Fundacji Panteon Narodowy tak opisuje dokonania wybitnego uczonego: "W dalszych pracach jako pierwszy tak szczegółowo opisał cytoarchitektonikę kory wyspowej, odpowiedzialnej jak dzisiaj wiemy między innymi za wyższe czynności psychiczne, odtwarzając przy tym drogę jej filogenetycznego pochodzenia. Duże zainteresowanie wzbudziło również nowe spojrzenie Rosego na cytoarchitektonikę kory hipokampa, stosunkowo niedużą strukturę w płacie skroniowym kory mózgowej kresomózgowia, która pełni kluczową rolę w procesach przenoszenia pamięci krótkotrwałej do pamięci długotrwałej, a także jest elementem orientacji przestrzennej. Otóż Rose wydzielił w niej pięć różnych, i to zarówno pod względem histologicznym, jak i fizjologicznym pól, a także jako pierwszy podjął się próby dokładnej lokalizacji ogniska padaczkowego właśnie w hipokampie. Należy podkreślić, że była to pierwsza w literaturze światowej próba wyznaczenia ogniska padaczkowego na podstawie analizy cytoarchitektonicznej".

Mózg a predyspozycje psychiczne

Na uwagę zasługuje jednak fragment traktujący o ujęciu badań związanych z budową mózgu i predyspozycjami psychicznymi. Czytamy: "Rose prowadził oryginalne badania nad mózgami ludzi wybitnych, dążąc w nich do wskazania podłoża anatomicznego właściwości psychicznych. Dostrzegał bowiem, że często zdolnościom i wyjątkowym talentom, na ten przykład językowym i doskonałej pamięci, towarzyszą duże ograniczenia w innych sferach np. zdolności manualnych czy orientacji w przestrzeni. Przyczyn takiego stanu rzeczy upatrywał w różnicach występujących na poziomie rozwojowym poszczególnych pól kory mózgowej. Głośne stały się badania Rosego nad mózgiem marszałka Piłsudskiego, których wyniki zamierzał przedstawić w paroczęściowym opracowaniu. Ostatecznie wyszedł tylko pierwszy tom, który ukazał się w rok po śmierci Rosego". Zwróćmy zatem uwagę, szczególnie w rocznicę urodzin, na tego wybitnego naukowca, bo warto!

PP