Papier wszystko wytrzyma

71 lat temu podpisano Kartę Atlantycką, dokument miał się stać podstawą powojennych stosunków międzynarodowych. Pozostał modelowym przykładem ignorowania przez ZSRR wszelkich zobowiązań.

Prezydent Roosevelt i premier Churchill, twórcy karty Atlantyckiej, na okręcie HMS Prince of Wales. wikipedia

Na początku II wojny światowej Stany Zjednoczone nie opowiedziały się po żadnej ze stron konfliktu, jednak z czasem wobec rosnącej siły III Rzeszy i ekspansji Japonii w Azji, polityka ta zaczęła ulegać zmianie. Już pod koniec 1939 roku Kongres wyraził zgodę na sprzedaż aliantom uzbrojenia przez firmy amerykańskie, a na początku 1941 roku przyjęto ustawę umożliwiającą prezydentowi udostępnienie broni lub informacji każdemu krajowi, pomoc któremu uzna za istotną dla interesów USA.
W dniach 9-12 sierpnia 1941 roku na Atlantyku, u wybrzeży Nowej Fundlandii na pokładzie brytyjskiego pancernika "Prince of Wales" (Książę Walii) odbyło sie spotkanie prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta z premierem Wielkiej Brytanii Winstonem Churchillem, podczas którego podpisali wspólną deklarację zawierającą cele polityki obu krajów w czasie II wojny światowej i podstawy powojennych stosunków międzynarodowych. Od miejsca zawarcia dokument, który podpisano 12 sierpnia, a proklamowano dwa dni później, nazwano Kartą Atlantycką.
W Karcie znalazło się osiem postanowień dotyczących "wspólnych zasad w polityce państwowej". Sygnatariusze deklarowali, że nie dążą do zysków terytorialnych i nie życzą sobie zmian w tej dziedzinie sprzecznych z życzeniami krajów, których dotyczą. Dokument uznał prawo wszystkich narodów do wyboru formy własnego rządu, podkreślił chęć przywrócenia niepodległości krajom jej pozbawionym oraz zapewnienia równego dostępu do światowego handlu i surowców wszystkim państwom.
Sygnatariusze wyrazili wolę dążenia do współpracy pomiędzy narodami na polu gospodarczym, by zapewnić polepszenie warunków pracy, rozwój ekonomiczny i dobre warunki społeczne. Zaznaczyli także pragnienie by, po ostatecznym pokonaniu III Rzeszy, zapanował pokój zapewniający narodom bezpieczne życie, wolne od lęku i nędzy. Morza i oceany miały być otwarte dla wszystkich, a sygnatariusze podkreślili wiarę, iż wszystkie narody świata w przyszłości wyrzekną się przemocy.
Podczas międzynarodowej konferencji, która odbyła się 24 września 1941 roku w Londynie Kartę Atlantycką podpisali członkowie koalicji antyhitlerowskiej m.in. Australia, ZSRR, emigracyjne władze Polski, Belgii, Luksemburga, Francji, Norwegii, Czechosłowacji i Grecji oraz Jugosławia i Kanada.
Część postanowień dokumentu nie zostało nigdy przez sygnatariuszy zrealizowanych. ZSRR m.in. prowadził politykę ekspansji gospodarczej i terytorialnej. Państwa nadbałtyckie nie odzyskały niepodległości, nastąpił rozwój zbrojeń oraz konflikty wojskowe z udziałem Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych.
Do postanowień Karty Atlantyckiej odnosiła się również podpisana rok później Deklaracja Narodów Zjednoczonych, poprzedzająca powstanie w 1945 roku Organizacji Narodów Zjednoczonych.

pap/pd/mk