Izabela, królowa Hiszpanii. Muzułmanie i Grenada – klejnot Al-Andalus

Być może największym wyzwaniem, przed jakim stanęli królowa Izabela i jej mąż Ferdynand, była walka z muzułmanami, którzy wciąż dzierżyli władzę na południu Półwyspu Iberyjskiego – w pięknym i bogatym emiracie Grenady.      

Alhambra w Grenadzie, widok współczesny

Foto: Shutterstock

Aby zrozumieć, dlaczego w 2. połowie XV wieku chrześcijańskie królestwa Hiszpanii sąsiadowały z domeną muzułmańską, należy cofnąć o kilkaset lat, do początku VIII wieku.

- Rok 711 to pamiętna data w historii Europy. Wówczas to Arabowie przeprawili się przez dzisiejszy Gibraltar. Pojawił się stosunkowo niewielki oddział muzułmanów – opowiadał w Polskim Radiu archeolog prof. Marian Rębkowski. – W bitwie pod Guadalete oddział ten rozbił armię króla Wizygotów Roderyka. W ciągu kilkunastu lat Arabowie zajęli Półwysep Iberyjski, przekroczyli Pireneje. Dopiero słynna bitwa pod Poitiers zatrzymała pochód islamu.

Muzułmanie opanowali prawie cały teren dzisiejszej Hiszpanii. Poza władaniem najeźdźców (Maurów, jak ich wówczas określano) pozostały jedynie górzyste miejsca na północy, w Asturii. I to tam miała swój początek rekonkwista – stopniowe, trwające prawie osiemset lat odbijanie chrześcijańskich ziem z rąk wyznawców Allaha.

Posłuchaj

18:26 [ PR1]PR1 (mp3) 6 grudzień 2019 19_07_37.mp3 Prof. Marian Rębkowski mówi m.in. o muzułmańskiej historii Półwyspu Iberyjskiego Audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Eureka" (PR, 6.12.2019)

 

Upadek Al-Andalus

W 801 roku odzyskano z rąk Maurów Barcelonę. W 1085 – Toledo (które miało się stać stolicą królestwa Kastylii). W 1118 roku – Saragossę.

1236 rok przyniósł zdobycie dla chrześcijańskiego świata Kordoby – głównego miasta potężnego kordobańskiego emiratu, później kalifatu. Kilka lat później, w 1248 roku, nad Sewillą również załopotały kastylijskie chorągwie.

Wielkie Al-Andalus, islamska domena na Półwyspie Iberyjskim, rozpadała się na liczne małe państwa zwane taifami. Od połowy XIII wieku aż do czasu królowej Izabeli (w serialu "Izabela, królowa Hiszpanii" w reż. J. Fradesa i O. Ferrera gra ją Michelle Jenner) jednym muzułmańskim krajem, który wciąż trwał na hiszpańskich ziemiach, był emirat Grenady.

***

Czytaj także:

• Izabela, królowa Hiszpanii. Świat, w którym przyszło jej żyć
• Izabela, królowa Hiszpanii. Ślub, którego miało nie być

***

"Szkatułka pełna klejnotów"

Grenada (hiszp. Granada) i ziemie do niej przynależne - od Gibraltaru, przez Malagę, po tereny na wschód od Almerii – stały się na dwieście pięćdziesiąt lat ostatnim miejscem Półwyspu zdominowanym przez islam. Miano Arkadii Zachodu", "miniaturowej wersji tego, czym była kiedyś kraina Al-Andalus: szkatułką pełną klejnotów" (jak pisała historyczka María Rosa Menocal) Grenada uzyskała między innymi dzięki niezwykłej rezydencji zwanej Alhambrą.

Alhambra, wzniesiony na wzgórzu zespół pałacowo-obronny, swoje architektoniczne bogactwo zawdzięcza XIV-wiecznym emirom z dynastii Nasrydów. Kompleks ten do dziś zachwyca architekturą czy ogrodami, przyciągając do miasta niezliczone rzesze turystów.

Emirat i Kastylia

Co istotne, emirat Grenady już od 1246 był lennem Kastylii. Władcy muzułmańscy byli zobowiązani do płacenia na rzecz kastylijskiego królestwa, raz na rok, sporej daniny czy też wspomagania chrześcijan w ich wojennych kampaniach. Jak łatwo się domyślić, bywało i tak, że emirowie buntowali się przeciw żądaniom Kastylii, gdy ta potrzebowała wojskowej pomocy (stało się tak choćby już w poł. XIII w.).

Ale mimo kulturowych, przede wszystkim zaś: religijnych, różnic między emiratem Grenady a królestwami chrześcijańskimi, historia 250 lat ich burzliwej relacji naznaczona była i konfliktami, i ożywioną współpracą handlową (ziemie emira wydawały tak cenne owoce, jak pomarańcze czy figi - Europa pożądała również m.in. grenadyjskiego jedwabiu).

***

Czytaj także:

• Izabela, królowa Hiszpanii. Wojna z Portugalią i bunty w Kastylii
• Izabela, królowa Hiszpanii. Koronacja i małżeńskie spory

***

Pałacowe rozgrywki i spryt Ferdynanda

Ostatnim rozdziałem w historii emiratu Grenady był czas władania Mulaya-Hacéna (w tej serialowej roli Roberto Enríquez), 1464-1482, oraz jego syna Muhammada XII Abu Abdallaha zwanego Boabdilem (Álex Martínez).

Mulay-Hacén walczył o wpływy i władzę właśnie z najbliższymi – bratem, a przede wszystkim z synem. Boabdil bowiem zbuntował się przeciwko ojcu – być może za namową matki Aischy (Alicia Borrachero), niemogącej znieść, że na grenadyjskim dworze pojawiła się inna kobieta. Izabela de Solís, zwana Zorayą (w serialu: Nani Jiménez) była należącą do haremu władcy chrześcijanką, która przyjęła islam, podbiła serce emira i urodziła mu dwóch synów.

W czasie tych pałacowych rozgrywek wojska Ferdynanda i jego dowódców zajmowały kolejne należące do emiratu miasta (jak lezącą między Malagą a Grenadą Alhamę).
Wojenne perypetie sprawiły, że sam Boabdil dostał się w końcu do kastylijskiej niewoli. I tu objawił się dyplomatyczny geniusz Ferdynanda, który wbrew woli Mulay-Hacéna – a po myśli Aischy – postanowił Boabdila uwolnić. Nic tak nie osłabiało emiratu, zakładał słusznie Ferdynand, jak wewnętrzne rozgrywki. Strategia króla polegała na „napuszczaniu członków grenadyjskiej rodziny panującej nawzajem na siebie” (by przywołać słowa historyka Briana A. Catlosa).

Między innymi takie postępowanie męża królowej Izabeli sprawiło, że Niccolò Machiavelli w swoim traktacie politycznym "Książę" przedstawił go jako idealnego renesansowego władcę.

"Książę" powstał na początku XVI wieku. Europa od kilku dziesięcioleci już wiedziała, że wysiłki Izabeli i Ferdynanda w sprawie podbicia Granady nie pójdą na marne.

jp

Źródła: Maria Rosa Menocal, "Ozdoba świata. Jak muzułmanie, żydzi i chrześcijanie tworzyli kulturę tolerancji w średniowiecznej Hiszpanii", tł. Tomasz Tesznar, Kraków 2006; Brian A. Catlos, "Królestwo wiary. Nowa historia muzułmańskiej Hiszpanii", tł. Andrzej Jankowski, Poznań 2019.