W tym roku - 14 sierpnia - minie 630 lat od czasu podpisania unii w Krewie, regulującej stosunek Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Niemym świadkiem tej historii są nieco zapomniane ruiny zamku w Krewie wymagające poważnych prac konserwatorskich.
W Krewie w 1385 roku Jagiełło podpisał akt regulujący relację Korony Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim. W rezultacie rok później włączono Litwę do Królestwa Polskiego, jako jej część składową.
Krewo jest obecnie położone na północy dzisiejszej Białorusi niedaleko litewskiej granicy. Dziś to senna osada wiejska z dominującymi nad okolicą ruinami zamku. Kontury kamiennych ścian budowli zachowały się całkiem dobrze. Widoczne są też fragmenty wieży książęcej.
Zamek w Krewie był poddany pracom konserwatorskim w okresie gdy te ziemie należały do II Rzeczypospolitej. - Zachowało się zdjęcie, na którym widać, jak wieża wyglądała z czasów polskich - mówi Siarhiej Wieramiejczyk. Lokalny historyk sztuki w wywiadzie dla Polskiego Radia zwrócił uwagę, że zamek w Krewie, w którym swego czasu przebywał Władysław Jagiełło, późniejszy polski król, jest niezwykle cennym zabytkiem.
- Gdy zamek w Krewie był zbudowany z kamienia, to Kreml moskiewski był jeszcze drewniany - mówi Wieremiejczyk. Historyk, który sam mieszka niedaleko Krewa, ma nadzieje, że w przyszłości na zamek zwrócą uwagę konserwatorzy. Tym samym dołączy do grona odnowionych na Białorusi pałaców i zamków.
Unia w Krewie
Unię polsko-litewską zawarto z powodu zagrożenia, jakie dla Polski i Litwy stanowił od XIV wieku zakon krzyżacki. Unia w Krewie była pierwszym z sześciu aktów unijnych podpisanych między Wielkim Księstwem Litewskim a Królestwem Polskim.
Akt zakładał małżeństwo wielkiego księcia litewskiego Jagiełły z królową Polski Jadwigą, objęcie tronu przez Jagiełłę – a ten w zamian deklarował przyjęcie chrztu, chrystianizację Litwy, zwolnienie jeńców polskich, wypłacenie odszkodowania Habsburgom za zerwane zaręczyny. Zobowiązywał się także do odzyskania ziem utraconych przez Koronę. Jagiełło decydował się także włączyć Litwę do Polski.
Ruiny zamku w Krewie. Fot. Włodzimierz Pac, Polskie Radio
Kolejne unie
Szlachta i możni polscy dążyli do inkorporacji Litwy, czemu sprzeciwiali się Litwini i dynastia jagiellońska. Unia wileńsko-radomska w 1401 oddała dożywotnio rządy na Litwie Witoldowi (magnus dux ‘wielki książę’), Jagiełło (supremus dux ‘najwyższy książę’) zachował władzę zwierzchnią.
Unia horodelska w 1413 roku (w Horodle) wprowadziła instytucję odrębnego wielkiego księcia na Litwie, wybieranego przy udziale panów polskich, wspólne sejmy i zjazdy polsko-litewskie, urzędy wojewodów i kasztelanów na Litwie; litewskim rodom bojarskim przyznała wiele przywilejów, łącząc je (chodzi o 47 najważniejszych rodów) heraldycznie z rodami polskimi.
Unia grodzieńska 1432 roku (w Grodnie) była wznowieniem sojuszu z Polską. Po okresie całkowitego zerwania unii (1440–47) związek obu państw przekształcił się w unię jedynie personalną (1447–92).
W 1501 zawarto unię mielnicką (w Mielniku), mającą na celu zacieśnienie więzi między państwami (nie weszła w życie).
Po wstąpieniu na tron polski wielkiego księcia litewskiego Aleksandra (1501), a po nim kolejno Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta, oba państwa łączyła ponownie unia personalna.
Zacieśnianie związku między Polską a Litwą w XV–XVI w. następowało głównie dzięki przejmowaniu przez Litwę polskiej instytucji ustrojowych i dążeniu szlachty litewskiej do uzyskania praw szlachty polskiej. Od połowy XVI w. szlachta i możni polscy coraz wyraźniej zmierzali do zacieśniania unii z Litwą. Tendencje te popierała szlachta litewska, sprzeciwiała się im część możnych litewskich. Niebezpieczeństwo zewnętrzne (wojny z Moskwą) osłabiło litewską opozycję.
W 1564 Zygmunt II August przekazał Koronie swe prawa dziedziczne do Litwy. W 1569 na sejmie w Lublinie (to tzw. unia lubelska) Wielkie Księstwo Litewskie zostało połączone z Polską unią realną. Zachowano odrębne urzędy centralne, skarb, wojsko. Wspólny był monarcha oraz sejm i polityka zagraniczna. Do Polski przyłączono województwa: podlaskie, wołyńskie, bracławskie i kijowskie. Odrębność prawnopaństwową Litwy i Korony zniosła Konstytucja 3 maja 1791, łącząc je w jeden organizm państwowy.
IAR/Wikipedia/Encyklopedia PWN/agkm
Informacje o Białorusi: Raport Białoruś
bialorus.polskieradio.pl
