Historia

Ołtarz Wita Stwosza. Arcydzieło późnego gotyku w kościele Mariackim

Ostatnia aktualizacja: 25.05.2023 05:35
546 lat temu, 25 maja 1477 roku, Wit Stwosz rozpoczął pracę nad – jak się miało okazać – swoim najsłynniejszy dziełem: ołtarzem w kościele Mariackim w Krakowie.  
Ołtarz Wita Stwosza w w kościele Mariackim w Krakowie
Ołtarz Wita Stwosza w w kościele Mariackim w Krakowie Foto: Shutterstock

Wit Stwosz, wówczas niespełna trzydziestoletni rzeźbiarz niemiecki, został sprowadzony do Krakowa właśnie w tym celu: prac nad ołtarzem. Te trwały 12 lat, ale artysta został w królewskim mieście dłużej - mieszkał i tworzył tam w sumie przez prawie 20 lat.

Właściwa nazwa krakowskiego arcydzieła Wita Stwosza brzmi: ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny. Odnosi się ona do jednego z późniejszych dogmatów Kościoła katolickiego mówiącego o wniebowzięciu Matki Jezusa.

Na początku była katastrofa

U genezy ołtarza jawi się intrygująca historia. Otóż wielu historyków zadaje sobie pytanie, czy ołtarz Wita Stwosza w ogóle by powstał, gdyby nie katastrofa budowlana w kościele Mariackim (a właściwie kościele archiprezbiterialnym Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny).

Ta najważniejsza budowla sakralna, nie tylko ówczesnego Krakowa, której budowa rozpoczęła się na przełomie 1221 i 1222 roku (wcześniej znajdowała się tu świątynia drewniana), została zniszczona przez najazdy tatarskie. W ostatniej dekadzie XIII wieku dość szybko przystąpiono do jej odbudowy. W latach następnych XIV wieku konstrukcja ewoluowała z kościoła halowego do bazylikowego, w którym nawy boczne są znacząco niższe od nawy głównej.

W roku 1443 lub 1442, jak twierdzą niektórzy historycy, miało miejsce w Krakowie trzęsienie ziemi, które spowodowało zawalenie się sklepienia świątyni, a w konsekwencji zniszczenie ówczesnego ołtarza.

Nie jest pewne, jak wyglądał wcześniejszy ołtarz. Ważny jest jednak fakt, że zawaliło się sklepienie prezbiterium i dopiero po 35 latach po jego odbudowie zlecono Stwoszowi wykonanie pięknego retabulum (nastawy ołtarzowej).


Kościół Mariacki w Krakowie, 1895 r. Fot. Polona/domena publiczna Kościół Mariacki w Krakowie, 1895 r. Fot. Polona/domena publiczna

Dąb, modrzew i lipa

Ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny jest, jak czytamy na oficjalnej stronie Bazyliki Mariackiej, jednym z najwybitniejszych dzieł późnogotyckiej sztuki rzeźbiarskiej w Europie.

"Prace Wita Stwosza trwały od 1477 do 1489 roku. Ołtarz został wykonany z trzech rodzajów drewna. Konstrukcja powstała z twardego dębu, tło wykonano z lżejszego, ale równie mocnego modrzewia, a figury wyrzeźbiono w miękkim i elastycznym drewnie lipowym".

Warto zaznaczyć, że przez lata był otwierany jedynie podczas największych świąt. Poza tym czasem można było jedynie podziwiać zamknięte skrzydła ołtarza.


Ołtarz Wita Stwosza w w kościele Mariackim w Krakowie. Fot. Shutterstock Ołtarz Wita Stwosza w w kościele Mariackim w Krakowie. Fot. Shutterstock

Kiedy wierni przychodzili w świąteczne uroczystości, mogli zachwycać się ogromnym, szerokim na 11 metrów i wysokim na 13 metrów, przepięknym sakralnym dziełem.
"Nastawa ołtarza mariackiego jest pentaptykiem, czyli posiada pięć skrzydeł", czytamy na wspomnianej stronie kościoła Mariackiego. "Składa się z części centralnej z rzeźbionymi figurami, jednej pary ruchomych skrzydeł wewnętrznych i jednej pary nieruchomych skrzydeł zewnętrznych. Obie pary skrzydeł ozdobione są płaskorzeźbami. Całości dopełnia postawiona na mensie ołtarzowej płaskorzeźbiona predella oraz ażurowe zwieńczenie z pełnoplastyczną rzeźbą".

***

Czytaj także

***

Przedstawienie, które wyraża to monumentalne dzieło, opowiada o istotnych wydarzeniach życia Jezusa i jego Matki. Ale obok sfery sacrum jest tu również ukazana przestrzeń profanum, tego, co codzienne i bardzo ludzkie. Dość powiedzieć, że postaci apostołów wystylizowane są na krakowskich mieszczan, z całą gamą ich ludzkich ułomności.

Ważnym elementem jest też wspomniana wcześniej predella, czyli swoista podstawa obrazu. Znajduje się tam płaskorzeźbione "drzewo Jessego", które ukazuje genealogię Jezusa.

W głównej części ołtarza natomiast widzimy tytułową scenę "zaśnięcia" Maryi, otoczonej apostołami. Nad tym przedstawieniem góruje scena Wniebowzięcia, a całość wieńczy koronacja Maryi na "królową Nieba i Ziemi".

PP

Źródło: mariacki.com

Czytaj także

Sandro Botticelli. Radiowe opowieści o zagadkowych arcydziełach

Ostatnia aktualizacja: 17.05.2024 05:45
Dlaczego bogini Wenus ma "dziwną anatomię"? Ile gatunków roślin posiada "Primavera"? I co Madonna ma wspólnego z potężnym rodem Medyceuszy? Zapraszamy do wysłuchania audycji Polskiego Radia na temat Sandra Botticellego i jego obrazów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Prof. Stefan Swieżawski. "Złościło mnie, gdy mówiło się negatywnie o średniowieczu"

Ostatnia aktualizacja: 18.05.2024 05:40
– Wydaje mi się, że średniowiecze było właściwie ustawicznym renesansem – mówił w jednym z  radiowych wywiadów prof. Stefan Swieżawski. Dziś mija 20. rocznica śmierci tego znakomitego filozofa, jedynego świeckiego delegata na obrady II Soboru Watykańskiego z krajów Europy Wschodniej, osoby, która – jak dowodzą nagrania Polskiego Radia – miała dar snucia zajmujących opowieści.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Alkuin, czyli światło nauki w głębokim średniowieczu

Ostatnia aktualizacja: 19.05.2024 05:45
Był doradcą Karola Wielkiego, należał do inicjatorów tzw. renesansu karolińskiego, dbał o przekazanie potomności starożytnych tekstów, a jego reformy łacińskiego pisma i interpunkcji są ważne w językach europejskich do dziś.  
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wielkie Ślubowanie Młodzieży Akademickiej na Jasnej Górze

Ostatnia aktualizacja: 24.05.2023 05:35
Dziś mija 87 lat od ślubowania na Jasnej Górze, w którym uczestniczyło prawie 20 tysięcy studentów. Data 24 maja jest nieprzypadkowa – w 1936 roku obchodzono 280. rocznicę ślubów lwowskich.  
rozwiń zwiń